ظهر امروز دوشنبه اول بهمن ماه ۱۳۹۷ درس اخلاق ایت الله تحریری(دام عزه) در مسجد قدس حوزه علمیه امام محمد باقر(علیه السلام) برگزار شد.
«أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ»
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ الْعالَمينَ وَ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ عَلَى خَيْرِ خَلْقِهِ وَ أَشْرَفِ بَرِيَّتِهِ سَيِّدِنَا وَ مَوْلَانَا حَبِيبِ قُلُوبِنَا وَ طَبیبِ نُفوسِنا سَيِّدِ الْأَنْبِيَاءِ وَ الْمُرْسَلِينَ أَبِي الْقَاسِمِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ الْمَعْصُومِينَ الْمُنْتَجَبِينَ سِیَّمَا بَقِیَّةِ اللَّهِ فِی الْأَرَضِینَ رُوحى وَ أرواحُ العَالَمين لِتُرابِ مَقدَّمِهِ الفِداء وَ اللَّعْنُ الدَّائِمُ عَلَی أَعْدَائِهِمْ أَجْمَعِینَ مِنَ الْأَوَّلِينَ إِلَى قِيَامِ يَوْمِ الدِّينِ».
«قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى»[۱] خدای متعال در قرآن کریم ما را به سفارش پیامبر بزرگوار خود (صلوات الله علیه و آله) ترغیب می‌کند که در ارتباط با آن پیامبر برای این‌که اجر رسالت او داده بشود و رسالت او در زندگی ما نقش داشته باشد و ما بفهمیم که چقدر به رسالت نبیّ بزرگوار تن داده‌ایم و به آن معتقد هستیم و آن را پی می‌گیریم؛ می‌فرماید: باید با ذوی القربای من مودّت داشته باشید، آن ارتباطی را که می‌خواهید با من داشته باشید، باید این ارتباط را از طریق ذوی القربای من ظهور بدهید و آن ارتباط مودّتی است.
قهراً و حتماً زهرای مرضیه (سلام الله علیها) شاخص ذوی القربای نبیّ اکرم (صلوات الله علیه و آله) است که محبّت نبیّ اکرم به آن حضرت زبانزد عام و خاص هست و سیره‌ی آن حضرت نشان‌دهنده‌ی ارتباط ویژه‌ی نبیّ اکرم با این بانوی مکرّمه است که قطعاً آن حضرت هر کاری که می‌کند به تعبیر قرآن الگو است؛ «لَقَدْ كانَ لَكُمْ في رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»[۲] برای شما در رسول خدا یک الگوی نیکویی وجود دارد؛ منتها کسانی که امید به عالم آخرت دارند و بخواهند زندگی آن‌ها همواره با یاد خدا و توجّه به خدا عجین باشد و بخواهند به خدای متعال مرتبط باشند، قطعاً حقیقت رسالت یک چنین اقتضایی را می‌کند و ذوی القربی باید یک چنین خصوصیتی را داشته باشند که همه‌ی وجود آن‌ها نشان دهنده‌ی کمالات خدا، و راه و روش آن‌ها، راه و روشی که ما را به خدای متعال متّصل بکند باشد؛
چون خود این شخصیت‌ها در قبال خدای متعال استقلالی ندارند و همه‌ی وجود آن‌ها با شاخصه‌ی عبودیّت تعریف و نشان داده شده است. لذا در توصیف زهرای مرضیه (سلام الله علیها) توصیفات بسیاری دارد که یکی از آن‌ها نشان‌دهنده‌ی وجود این صدّیقه‌ی کبری است که فرمود: «إِنَّ ابْنَتِي فَاطِمَةَ مَلَأَ اللَّهُ قَلْبَهَا وَ جَوَارِحَهَا إِيمَاناً وَ يَقِيناً»[۳] خدا دل دختر من فاطمه را پر از ایمان و یقین کرده است. ایمان به خودش، یقین به خودش، یقین به عالم آخرت، یقین به حقّانیّت دین؛ لذا زهرای مرضیه (سلام الله علیها) این ایمان را در همه‌ی شئون به نحوه اکمل و احسن از خود ظهور داد. وقتی به عبادات این بانوی مکرّمه نگاه می‌کنیم، می‌بینیم عبادات او نورافشانی می‌کند، نماز او حتّی به عوالم بالا، به ملائکه نور افشانی می‌کند. ملائکه از نور نماز و عبادت آن حضرت مستفیض می‌شوند و بهره می‌گیرند و خدای متعال به ملائکه خطاب می‌کند: ببینید این کنیز من در برابر من چگونه اظهار خضوع و بندگی می‌کند. وقتی زندگی ظاهری ایشان را نگاه می‌کنید در نهایت عسر و تنگنایی است امّا لحظه‌ای از توجّه به خدای متعال و ایمان به حق و ایمان به حقّانیّت مکتب نبیّ اکرم (صلوات الله علیه و آله) کنار نمی‌رفتند؛ با این‌که امیر المؤمنین (علیه السّلام) گاهی ناچار می‌شدند برای امرار معاش از شمعون یهودی قرض می‌گرفتند، برای این‌که بتوانند ضروری زندگی خود را تأمین بکنند؛ چون قرض گرفتن خیلی مطلوب نیست مگر در جایی که شخص در تنگنا قرار بگیرد که از آن طرف فرمودند: قرض دادن چقدر ثواب دارد؛ وقتی انسان به چنین کسی قرض می‌دهد و قرض نسبت به صدقه ۱۸ برابر ثواب دارد.
به هر حال اوضاع مسلمین در تنگنای خاص بوده است که گاهی بعضی غنائم که رسیده می‌شد و حقّ امیر المؤمنین علی (علیه السّلام) بود که از این غنیمت یک بهره‌ای داشته باشد… چند روایت وجود دارد که مثلاً یکی دو تا دستبند را که سهم حضرت شد آوردند به زهرای مرضیه (سلام الله علیها) دادند؛ یک پرده‌ای سهم حضرت شد، به زهرای مرضیه (سلام الله علیها) دادند. منتها ذوی القربی باید الگوی همه‌ی مردم در همه‌ی شئون نسبت به پایبندی کامل -ما آن پایبندی را درک نمی‌کنیم- به ایمان به خدای متعال و قیامت و ارزش‌های الهی باشند.
لذا وقتی نبیّ اکرم (صلوات الله علیه و آله) می‌آیند منزل می‌بینند زهرای مرضیه (سلام الله علیها) دو تا دستبند عادی به دست دارند و پرده‌ای (در خانه‌ی آن‌ها نصب است) برمی‌گردند؛ زهرای مرضیه (سلام الله علیها) متوجّه می‌شوند که نبیّ اکرم (صلوات الله علیه و آله) نمی‌پسندیدند که یک چنین وضعی داشته باشند؛ بعد دستبند را در می‌آورند، به امام حسن (علیه السّلام) می‌دهند؛ پرده را هم در می‌آورند، به امام حسین (علیه السّلام) می‌دهند که خدمت پدر (پیامبر) ببرید و هر تصمیمی ایشان دارند بگیرند. بعد نبیّ اکرم (صلوات الله علیه و آله) اعلام می‌کنند این‌ها را زهرای مرضیه (سلام الله علیها) دادند و در حالی این‌ها آمده است که اصحاب صفه در ضروریات زندگی خود دچار مشکل هستند. در این‌جا بود که حضرت فرمودند: «فِدَاهَا أَبُوهَا»[۴] پدر او فدای او باشد؛ یعنی آن حضرت تا این حد در جهت تثبیت حقّانیّت دین ایثار را به نهایت درجه‌ی خود رساندند و قضیه‌ی نزول اکثر سوره‌ی هل اتی و انسان در همین راستا بوده است که حضرت نشان دادند که در جهت تقویت ایمان در شئون گوناگون زندگی باید این الگوها چگونه حرکت بکنند.
ما طلبه‌ها هم این درس‌ها را باید بگیریم؛ اگرچه فرمودند: شما –مؤمنین- نمی‌توانید مثل ما باشید امّا یک گوشه‌ای را می‌توانیم از ایشان پیروی بکنیم، همراه داشته باشیم و توجّه به این‌که ایمان چه حقیقتی است و چه مزایا و لوازمی دارد و انسان اگر پایبند به لوازم ایمان باشد، هر مقدار ما به لوازم ایمان پایبند باشیم، خدای متعال الطاف خود را در جهت تثبیت ایمان، در جهت تعمیق ایمان و در جهت دوام ایمان…
این سه تا مسئله‌ی بسیار مهمّی است که پیغمبر اکرم (صلوات الله علیه و آله) می‌فرماید: قلب زهرای من پر از ایمان است. همه‌ی این مراحل را بیان می‌کند: تحقّق ایمان و دوام ایمان و تعمیق ایمان آن مراتب ایمانی که در روایات برای ما درجاتی برای آن بیان کردند که حتماً صدّیقه‌ی کبری (سلام الله علیها) از جهت باطنی، همان مراحلی را که پدر بزرگوار ایشان (صلوات الله علیه و آله) که بالاترین درجه‌ی ایمان است را طی کرده است، (ایشان هم طی کرده است). لذا ما هم هر مقدار به این باورها برسیم و این واقعیات را باور بکنیم و بخواهیم آن شخصیت انسانی ما در پرتوی ایمان به خدا و قیامت و دستورات دین شکل بگیرد، باید یک چنین التزاماتی را داشته باشیم.
یکی از خصوصیات زهرای مرضیه (سلام الله علیها) –چون در خدمت برادران عزیز طلبه هم هستیم- اهتمام به حفظ معارف دین، حفظ معارف نبیّ اکرم (صلوات الله علیه و آله) با بازگو کردن آن، با نوشتن آن و دریغ نداشتن از تبلیغ معارف نبیّ اکرم (صلوات الله علیه و آله) است. وقتی امام حسن (علیه السّلام) از مسجد می‌آمدند، از ایشان سؤال می‌کردند: جد شما چه فرمود؟ او را مثلاً به یک کرسی خطابه می‌فرستادند. امام حسن (علیه السّلام) مطالب را بازگو می‌کردند. این اهمّیّت صدّیقه‌ی کبری (سلام الله علیها) را نشان می‌دهد که ما باید به این معارف اهتمام بسیار بالایی داشته باشیم.
شخصی می‌آید از آن حضرت سؤال می‌کند که آیا شما از پدر بزرگوار خود یک نوشته‌ای، یک یادگاری دارید یا نه؟ حضرت به فضّه‌ی خادمه می‌فرماید: آن نوشته‌ی من را که در یک جایی مخفی کردم، آن را حفظ کردم، برای من بیاور. فضّه می‌رود یک مقدار جستجو می‌کند و پیدا نمی‌کند. حضرت می‌فرماید: «وَيْحَكِ»[۵] چرا آن امانتی که دادم درست حفظ نکردی. فرمایش حضرت زهرا (سلام الله علیها) در حفظ فرمایش نبیّ اکرم (صلوات الله علیه و آله) این‌گونه است که می‌فرماید: این فرمایش پدرم معادل است نزد ما با حسن و حسینم. این‌قدر مسئله مهم است که صدّیقه‌ی کبری (سلام الله علیها) یک چنین تعبیری را دارند. آیا ما می‌توانیم برای امام حسن و امام حسین (علیهم السّلام) یک وزنی معیّن بکنیم، مقداری معیّنی بکنیم؟ قطعاً نه. بعد خود حضرت می‌روند، جستجو می‌کنند و پیدا می‌کنند.
در این مجلس یک مقداری از این فرمایش را عرض بکنیم که نکات اخلاقی برای همه‌ی ما در همه‌ی مراحل مخصوصاً در روابط اجتماعی ما دارد، بسیار مهم است. حضرت این نوشته را در یک جدیده‌ای/جریده‌ای گذاشته بودند که حفظ بشود بعد در این جدیده/جریده۱۶:۶۴ در این پارچه این فرمایش بود که نبیّ اکرم (صلوات الله علیه و آله) دو سه تا سفارش مهم دارند که روابط جامعه‌ی ایمانی در این حد چگونه باشد؛ می‌فرماید: «لَيْسَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ مَنْ لَمْ يَأْمَنْ جَارُهُ بَوَائِقَهُ»[۶] می‌فرماید: مؤمن اگر بخواهد ایمان خود را حفظ بکند، یکی از زمینه‌ها و اعمالی که ایمان را حفظ می‌کند این است که در روابط با همسایه ارتباط خود را خوب حفظ بکنیم و کاری که موجب اذیّت او باشد، گفتار، رفتار که… به هر حال ما ارتباطات بسیار مختلفی با همسایگان داریم. حالا گاهی هم طبقه‌ای انسان است، گاهی هم حجره‌ای انسان است، به انحای مختلف انسان همسایگی دارد. گاهی دو نفر در یک اداره با همدیگر کار می‌کنند، آن همکاری به نوعی همسایه‌ی او می‌شود که در سایه‌ی او دارد فعّالیّت مادی می‌کند من کاری بکنم در ماندن خود توبه کار بشود، این‌ها خیلی مهم است که می‌فرماید: انسان مؤمن باید آن شئون ایمانی را در ارتباطات همسایگی حفظ بکند. لذا می‌فرماید: «وَ مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلَا يُؤْذِي جَارَهُ» کسی که ایمان به خدا و قیامت دارد، نباید همسایه‌ی خود را اذیّت بکند.
زهرای مرضیه (سلام الله علیها) چه سعه‌ی روحی داشت! با آن همه اذیّتی که از مسلمین کشید و چقدر به شخصیت آن حضرت تعرّض کردند امّا در عین حال شب‌های جمعه امام حسن (علیه السّلام) می‌فرماید: تا صبح دیدم مادرم زهرای مرضیه (سلام الله علیها) دعا می‌کند، برای ما دعا نکرد برای همسایگان دعا کرد. این سعه‌ی روحی را می‌رساند که خیر انسان به هر صورت که شده باشد به دیگران برسد، شرّ او از دیگران بازداشته بشود.
دوم: «وَ مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيَقُلْ خَيْراً أَوْ يَسْكُتْ» حضرت در گفتار این سفارش را می‌فرمایند: کسی که ایمان به خدا و روز آخرت دارد، اگر می‌خواهد سخن بگوید سعی بکند این سخن، سخن خوب باشد. اوّل بهترین سخن خوب یاد خدا است که ما با گفتار خود حالا یا با عبادت یا با ذکر یا با دعا یا بیان معارف دین (این گفتار خوب را داشته باشیم) بهترین گفتار خیر، گفتگوی معارف دین است و سخنانی که در جهت اصلاح روابط انسان‌ها باشد، امر به معروف نهی از منکر، ارشاد این‌ها همه در قالب خیر می‌گنجد. اگر خیر نبود، ساکت بشود. اگر ما این سفارش را در زندگی مراعات بکنیم، چقدر از گناهان متعدّد محفوظ خواهیم بود.
بیشتر گناهان اعضا و جوارح مربوط به زبان است. علمای ما حدود ۲۵ گناه و امر قبیح برای زبان شمارش کردند و عدّه‌ای از بزرگان ما در رابطه با زبان کتاب نوشتند. مرحوم آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی کتاب اخلاقی که دارند و چاپ شده است، کتاب خیلی خوبی است، برای همگان مفید است. ظاهراً یک جلد از کتاب ایشان درباره‌ی گناهان زبان آمده است که وقتی روز می‌شود اعضا و جوارح به دست و پای و زبان حال این زبان می‌افتند، قربان صدقه می‌روند به زبان می‌گویند: اگر تو سالم باشی، ما هم سالم خواهیم بود. اگر تو کج بروی، ما هم کج خواهیم رفت.
یعنی یکی از مهمترین زمینه‌های سعادت این زبان است و یکی از مهمترین زمینه‌های شقاوت و به گرفتاری‌ها افتادن هم این زبان است. حالا این روایت ادامه دارد منتها یک جمله‌ی دیگر هم در یک حدیث دیگر دارد، آن را هم عرض می‌کنیم که زهرای مرضیه (سلام الله علیها) به سفارش پدر بزرگوار خود این جمله را در یک عبارت دیگری آوردند: «وَ مَنْ كانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيُكْرِمْ ضَيْفَهُ»[۷] کسی که ایمان به خدا و روز آخرت دارد، مهمان خود را اکرام می‌کند. منتها آن مهمانی که مؤمن باشد، نه به عنوان اذیّت و اظهار ظلم وارد بشود.
زهرای مرضیه (سلام الله علیها) چقدر از خلفای جور اذیّت کشید که برای بازی‌های سیاسی نشان بدهند که زهرای مرضیه (سلام الله علیها) از ما دلگیری ندارد همان لحظه‌های آخر برای ملاقات با زهرای مرضیه آمدند؛ اوّل حضرت فرمودند: از بابت خودم باشد اجازه نمی‌دهم، راضی نیستم. بعد امیر المؤمنین علی (علیه السّلام) با آن عظمت روحی فرمود: زهرا جان من به این‌ها قولی دادم، آن‌جا فرمودند: «الْبَيْتُ بَيْتُكَ»[۸] خانه خانه‌ی شما است، من هم در خدمت شما هستم، هر چه شما بخواهی همان است. این ایمان را با تمام وجود خود، در جهت حمایت از امیر المؤمنین علی (علیه السّلام) و مقام ولایت عظمای علی (علیه السّلام) اظهار کرد؛ به تمام معنا با تمام وجود، با تمام مشکلاتی که در این حمایت می‌دانست سر راه او است، امّا تحمّل کرد.
[۱]– سوره‌ی شوری، آیه ۲۳٫
[۲]– سوره‌ی احزاب، آیه ۲۱٫
[۳]– بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج ۴۳، ص ۲۹٫
[۴]– الأمالي (للصدوق)، ص ۲۳۴٫
[۵]– دلائل الإمامة (ط – الحديثة)، ص ۶۶٫
[۶]– دلائل الإمامة (ط – الحديثة)، ص ۶۶٫
[۷]– الكافي (ط – الإسلامية)، ج ۲، ص ۶۶۷٫
[۸]– بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج ۲۸، ص ۳۰۳٫